Avrupa’da hızla yayılan haftada 35 saatlik çalışma süreleri, Türkiye’de de dile getirilen talepler arasında yer almaya başladı. Özellikle işçi sendikaları toplu iş sözleşmelerinde 35 saatlik haftalık çalışma süreleri taleplerini eskisine göre daha güçlü dile getirmeye başladılar. Bununla birlikte Türkiye’deki fazla çalışma yükü göz önüne alındığında, azalan haftalık çalışma süresinin üstündeki sürelerin Avrupa’da olduğu gibi çalışmaksızın geçirilen zaman değil, ek ücrete hak kazandıran bir zaman olarak değerlendirileceği de sıklıkla dile getiriliyor. Bakanlık böyle bir düzenlemeye gitme planları olmadığını vurgularken, bu dönüşümün bütün taraflarca çalışmaya bakışın değişimi ile mümkün olduğunu göz ardı etmemek gerekiyor. Devletin işe uyumlu eğitim politikaları, işverenin fazla çalışmaları düşürerek işi gerektiği şekilde işçilere dağıtması, işçinin de hem ücret artışı ile hem de bakış açısı değişikliği ile serbest zamana daha fazla değer verir hale gelmesi gerekiyor.
Şu anda 45 saat
İş Kanunu’na göre bir işçi bir haftada en fazla 45 saat çalıştırılabilir. Bu sürenin üzerindeki çalışmalar fazla mesaiye girer. Fazla mesainin hesabında dikkat edilmesi gereken kurallar var. Örneğin bir işçinin günlük 11 saati aşan çalışmalarının haftalık 45 saat göz önünde bulundurulmaksızın fazla mesai olarak ödenmesi gerekir. 45 saatin üzerindeki her bir saat çalışma için işçinin saatlik ücretinin yüzde 50 artırılması ile fazla mesai ücreti hesaplanır ve işçiye ödenir.
Hukuka aykırı çalışma
İşçi ve işverenin anlaşması ile haftalık 45 saatlik çalışma süresi 6 güne bölünebileceği gibi 3 güne de bölünebilir. İşçinin haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa dahi, günlük 11 saati aşması halinde, bu çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir. Haftalık 45 saatlik çalışma işçi ve işverenin anlaşması ile haftanın çalışılan 6 gününe günlük 7.5 saat olarak bölünebileceği gibi, 5 güne 9 saat olarak da bölünebilir. Vardiyalı çalışmalarda ve işyerinin yerleşim yerlerinden uzakta olması ya da nöbetleşe çalışmalarda ise haftanın 3 ya da 4 günü çalışma yapılması söz konusu olabilir.
Bu gibi durumlarda işçinin çalışma süresinin günlük 11.5 ya da 15 saat olarak belirlendiği görülmektedir. Bazı durumlarda 24 saatlik iki vardiya halinde çalışma görülmektedir. Özellikle havalimanı, hastane gibi işyerlerinde nöbetleşe çalışmanın sık kullanıldığı ve işçilerin 24 saat çalışıp 24 saat izinli olduğu çalışma biçimleri ortaya çıkmaktadır. Bazı işyerlerinde İş Kanunu’ndaki denkleştirme esası uygulanır. Yani işçilerin bazı haftalarda çalışma süreleri 45 saatin üzerinde olmakla birlikte denkleştirme süresi içerisinde bir bütün olarak çalışma süreleri 45 saati aşmamaktadır. Bu durumda İş Kanunu işverenin fazla mesai ücreti ödemesinin gerekli olmadığına hükmetmektedir.
24 saatlik çalışmalar
İşçinin 24 saat çalışıp 24 saat dinlendiği çalışma biçiminde günde en fazla fiilen 14 saat çalışılabiliyor. Yargıtay bu kapsamdaki işçinin bir hafta 3 gün, diğer hafta ise 4 gün çalışacağını ve haftalık normal çalışma süresi dolmamış olsa dahi günlük 11 saati aşan çalışmaları nedeniyle fazla mesai ücretine hak kazanacağına hükmetmiştir. Yani işçinin ilk bir hafta 9 saat, takip eden hafta ise 12 saat fazla mesai yaptığı kabul edilmiştir. Fazla mesai hesabı işçinin bir hafta 9 saat, takip eden hafta ise 12 saat fazla çalışma yaptığı üzerinden hesaplanmalı. Bu şekilde çalışan işçilerin fazla mesai hesaplarındaki kuralı göz önünde bulundurması yerinde olur.
